Nghệ thuật Chèo ở Ninh Bình

Vùng đất kinh đô Hoa Lư, Ninh Bình từ thời nhà Đinh xưa đã là quê hương của nghệ thuật sân khấu Chèo, hiện nơi đây vẫn là một trong những cái nôi Chèo ở Việt Nam. Trên địa bàn Ninh Bình ngày nay đã hình thành và phát triển rất nhiều các chiếu Chèo, câu lạc bộ Chèo tiêu biểu như ở các vùng quê Yên Khánh, Yên Mô, Kim Sơn, Hoa Lư và thành phố Ninh Bình. Các cố nghệ nhân chèo nổi tiếng xưa là người Ninh Bình như: Nghệ nhân dân gian, NSUT Hà Thị Cầu, nghệ nhân An Văn Mược, Nghệ nhân Phạm Hồng Lô...

Ninh Bình là quê hương của những nghệ sĩ Chèo nổi tiếng hiện nay như: NSND Doãn Hoàng Giang (Chủ tịch Hội đồng nghệ thuật ban Chấp hành hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam khoá VI); NSND Thúy Mùi (nguyên Giám đốc nhà hát Chèo Hà Nội); NSND Thúy Ngần (Giám đốc Nhà hát thể nghiệm và giảng viên Trường Đại học Sân khấu và Điện ảnh Hà Nội); Nhạc sĩ, NSND Hạnh Nhân; NSND Mai Thủy (Phó Giám đốc Nhà hát Chèo Ninh Bình)[2]; NSUT Trương Mạnh Thắng (Phó Giám đốc Nhà hát Chèo Hải Dương); NSUT Thùy Dung (Nhà hát Chèo Việt Nam)[3], NSUT Quang Thập; NSUT Huyền Diệu (Nhà hát Chèo Ninh Bình); NSUT Thảo Quyên; Nghệ nhân ưu tú Phạm Ngọc Giới [4]

Năm 2015, trên địa bàn huyện Yên Khánh có 69 Câu lạc bộ hát Chèo,[5] tập trung nhiều ở các xã như Khánh Cường, Khánh Trung, Khánh Mậu, Khánh Lợi.[6] Toàn huyện Yên Mô đã thành lập được 28 CLB chèo, đội chèo đi vào hoạt động, thu hút đông đảo nhân dân. Trung bình 1 CLB có từ 15- 27 hội viên sinh hoạt thường xuyên, phát triển mạnh mẽ nhất trong các xã Khánh Thịnh, Yên Phong, Yên Nhân, Yên Hòa, Yên Mạc.[7] Huyện Hoa Lư đã xây dựng Đề án Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa phi vật thể chiếu chèo thôn Văn Lâm (xã Ninh Hải) để phục vụ du lịch.

Nhằm mục đích bảo tồn nghệ thuật hát chèo truyền thống, năm 2013, Cục Nghệ thuật biểu diễn (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch), Trung tâm Nghiên cứu bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc đã chọn tỉnh Ninh Bình là một trong những địa phương triển khai Dự án “Sân khấu học đường”.[8] Việc triển khai, nhân rộng và từng bước đưa nghệ thuật chèo vào trường học có thể xem là “chìa khóa” để tạo nguồn kế cận, góp phần bảo tồn, phát triển nghệ thuật Chèo truyền thống ở địa phương vốn được coi là đất tổ của Chèo.

Nhà hát Chèo tỉnh Ninh Bình

• Năm 1959, Đoàn văn công Sông Vân được thành lập với nhiệm vụ chính là tuyên truyền, cổ vũ phong trào thi đua lao động sản xuất, chiến đấu của tỉnh Ninh Bình. Với lực lượng nòng cốt ban đầu là những cán bộ làm công tác thông tin địch vận, các tác phẩm là những hoạt cảnh có nội dung tuyên truyền… Cùng với việc thực hiện nhiệm vụ chính trị của tỉnh, Đoàn văn công Sông Vân có sự thay đổi về tên gọi để phù hợp với tình hình như: Đoàn chèo Sông Vân, Đoàn chèo Ninh Bình, Đoàn văn công Ninh Bình… [9] Đoàn còn vào các chiến trường Bình Trị Thiên, Tây Nguyên, sang Lào… để phục vụ bộ đội và nhân dân.
• Từ năm 1982 đến 1991, Đoàn chèo Ninh Bình sáp nhập với Đoàn chèo Nam Hà để thành lập Đoàn chèo Hà Nam Ninh. Thời kỳ này, Đoàn chèo Hà Nam Ninh đã gây được tiếng vang tại các hội diễn toàn quốc qua các vở diễn tiêu biểu như vở diễn "Những người nói thật" của tác giả An Viết Đàm, nghệ sĩ Kim Khuyên đạt huy chương vàng, NS Lâm Bình đạt huy chương bạc…
• Năm 1992, tỉnh Ninh Bình được tái lập, 24 cán bộ, nghệ sĩ, diễn viên thuộc các lĩnh vực: chèo, ca múa nhạc, cải lương, kịch nói của Đoàn Hà Nam Ninh, là con em quê hương Ninh Bình đã trở về hoạt động biểu diễn nghệ thuật, tái lập lại đoàn nghệ thuật chèo Ninh Bình. Vở diễn đầu tiên sau 17 năm chia tách được Đoàn dàn dựng thành công là vở chèo "Tấm áo bào Hoàng đế". Trung bình mỗi năm, Đoàn đã biểu diễn trên 120 buổi phục vụ khoảng 180.000 lượt khán giả. Năm 2012 đoàn tham gia 176 buổi diễn.[10]

Cơ cấu tổ chức

Nhà hát Chèo Ninh Bình có trụ sở nằm ở ngã 3 đường Hoàng Diệu và Lê Đại Hành, phường Thanh Bình, thành phố Ninh Bình, tỉnh Ninh Bình. Nhà hát nằm liền kề Trung tâm văn hóa tỉnh Ninh Bình, rạp chiếu phim Ninh Bình cùng di tích đền Vân Thị thờ bà tổ hát chèo Phạm Thị Trân.

• Giám đốc: Đạo diễn - NSƯT Nguyễn Quang Thập
• Phó giám đốc: NSND Mai Thị Thủy
• Phó giám đốc: NS Mai Thị Hòa

• Đoàn Chèo 1 (Đoàn nghệ thuật 1): Trưởng đoàn NS Mai Thị Hòa
• Đoàn Chèo 2 (Đoàn nghệ thuật 2): Trưởng đoàn NSND Mai Thị Thủy
• Phòng Tổ chức hành chính: Trưởng phòng Đỗ Ngọc Vinh
• Phòng Tổ chức biểu diễn
• Phòng Nghệ thuật: Phó Trưởng phòng Nguyễn Ngọc Thuân

Cơ cấu phân theo chuyên môn có: Đội múa Rối nước, đội Nhạc công, đội Công nhân, Đội diễn viên.